Dünya basınında Cumhuriyet'in ilanı

[webmaster]

29 Ekim'de Ankara'daki Meclis'ten çıkan o karar, hızla tüm dünyaya yayıldı. Dünyanın dört bir yanındaki gazeteler, genç Türkiye devletinin yeni yönetim şeklini okuyucularına yayımladıkları haberlerle duyurdu. Cumhuriyetin ilanının dış basındaki yansımalarını NTV muhabiri Öykü Tüccar araştırdı.

Cumhuriyet uzun yıllar süren zorlu bir mücadelenin sonunda ilan edildi. Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarının mücadelesi dünyanın takibindeydi. Yabancı muhabirler, İstanbul ve Ankara'da bilgi topluyor, dünya Mustafa Kemal'in bir sonraki adımının ne olacağını merak ediyordu.

Yıllar süren mücadele sonrasında kurulan yeni devletin yönetim şekli 29 Ekim 1923’te alınan kararla kesinlik kazandı. Artık, Türkiye devleti bir cumhuriyetti. Karar dış basının 30 Ekim tarihli baskılarında duyurulsa da, ilk kez 23 Eylül 1923'te konuşuldu. Mustafa Kemal, Avusturya gazetesine verdiği röportajda ilk kez cumhuriyet kelimesini kullandı.

45 dakika süren o röportaj 2 Ekim tarihinde yayımlandı. Ancak röportaj baskı öncesi sızdığı için, önce içerde sonra dışarda Cumhuriyet tartışmaları başladı. Gazetelerde cumhuriyetin ne zaman ilan edileceğini,, kimin cumhurbaşkanı olacağını konuşuluyordu.

Paris’in büyük gazetesi Le Temps 12 Ekim 1923 tarihli baskısındaki "Türkiye Cumhuriyeti" başlıklı başyazıda bu sorulara yanıt aradı.

Türk gazetesi Vakit, 5 Ekim'de Ankara'da Mustafa Kemal Paşa başkanlığında yapılan bir toplantıda tartışıldığını bildiriyor. Haberde, "Hala Cumhurbaşkanının beş yıl mı yoksa yedi yıl için mi seçileceğini merak ediyoruz. Her halükarda ilke kararı yerinde görünüyor: Türkiye bir cumhuriyet devleti olacak." bilgisi yer alıyor.

Takvimler 29 Ekim 1923’ü gösterdiğinde devletin yönetim şeklini belirleyen ve Türkiye Cumhuriyeti’ni ilan eden madde oybirliği ile kabul edildi.

Dünya gazeteleri Türkiye Cumhuriyeti'nin doğuşunu sayfalarına taşıdı.Amerika Birleşik Devletleri’nin en köklü gaztelerinden The New York Times, cumhuriyetin ilanını 30 Ekim tarihli baskısında ilk sayfadan duyurdu. Haberin başlığında “Ankara’nın oyları Türkiye’yi bir cumhuriyet yaptı. Kemal Paşa ilk seçilmiş başkan” ifadeleri yer alıyordu.

Washington gazetesi The Evening Star da yer alan haberde ise yeni cumhurbaşkanını tanıtan ifadelere yer verildi. Mustafa Kemal’in yönetimindeki Türk ordusunun Yunanlılara karşı zaferleri ve Çanakkale savaşı hatırlatıldı.

İngiltere’nin ulusal gazetesi The Daily News ise kararı "Yeni Türkiye" başlığı ile duyurdu. 31 Ekim 1923 tarihli baskısında yer alan haberde, cumhurbaşkanının Meclis tarafından seçileceği ve başbakanın bakanlarını özgürce seçeceği ifadeleri yer aldı.

Aynı tarihli Nottingham Journal gazetesi ise "Türkiye bir Cumhuriyet" başlığını kullandı.

Fransa'da dönemin lider gazetesi Le Figaro da 31 Ekim 1923 tarihli baskında, yeni Türk Cumhuriyeti'nin doğuşunu okuyucularına duyurdu. Kabine üyelerini tek tek tanıttı. Haberde, "Mustafa Kemal alkışlarla Cumhurbaşkanı seçildi ve İsmet Paşa da hükümeti kurmakla görevlendirildi.Millet Meclisi, Devletin organik tüzüğünü aşağıdaki şekilde değiştirerek Cumhuriyeti ilan etti.Cumhuriyetin ilanı 101 pare top atışı ile kutlandı." bilgisi yer aldı.

Ankara’nın cumhuriyet kararı dünyanın dört bir yanında işte bu haberlerle uluslararası topluma duyuruldu. Yabancı basının Kurtuluş mücadelesiyle başlayan Mustafa Kemal Türkiye’sine ilgisi Cumhuriyetin ilanı sonrasında da devam etti. Genç Türkiye Cumhuriyetinin attığı her adım sayısız haberin konusu oldu.